د) محدویت های بالقوه

علی رغم موقیتهایی که درآبیاری قطره ای حاصل شده است این روش مشکلا تی رانیز دربر دارد که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره نمود

- گرفتگی قطره چکانها با املاح ومواد معلق آب

- زیانهای ناشی از جوندگان مانند موش سایر حیوانات

- تجمع نمک در سطح خاک

- حرکت محدود آب در خاک وعدم امکان برای توسعه زیاد ریشه

- محدودیتهای فنی .اقتصادی

1)گرفتگی قطره چکانها

بزرگترین مشکل در آبیاری قطره ای گرفتگی قطره چکانها با موادمختلف ومسدود شدن روزنه ها درآن است.گرفتگیقطره چکانها بتدریج باعث عدم توزیع یکنواخت آب می شود.خطر مسدود شدن قطره چکانها باعث بالا رفتن هزینه ها ی نگهداری سیستم مانند کنترل قطره چکانها وتعویض یا تعمیر آنها نیز می شود برای رفع این مشکل دوراه می توان انتخاب کرد.یکی استفاده از وسایل یاقطره چکانهایی که امکان گرفتگی آنها کم است ودوم توجه بیشتربه کیفیت آب وتصفیه آن قبل ازورود به سیستم. اکثرا براین عقیده اند که تصفیه آب واصلاح شیمیایی آن وشستشوی لوله هاوقطره چکانهاموثرترین راه حل این مساله است.سایرمشکلات مانندنشت آب ازاتصالات ویازیانهای ناشی ازجوندگان وحیواناتی مانند خرگوش.شغال.سگ وغیره از اهمیت چندانی برخوردار نمی باشد.مساله گرفتگی قطره چکان در آبیاری قطره ای بقد ری مه است که هر جاین این سیستم کنار گذاشته شده است عامل گرفتگی قطره چکان مهمترین دلیل بوده است.                  

2)تجمع نمک درسطح خاک ونزد یک گیاه

در هنگام آبیاری با روش قطره ای بخصوص درمناطق خشک ونیمه خشک.تجمع نمک درمحیط خارجی پیازرطوبتی وسطح خاک زیاد است0 این امرباعث می شود که اگردرفصل رشد باران رخ دهد نمکهای تجمع یافته درسطح خاک به طرف پایین شسته شده ووارد منطقه توسعه ریشه ها می شود.به همین دلیل توصیه می شود.درصورت وقوع باران عمل آبیاری قطره ای قطع نشده وهمچنان تاپایان بارندگی ادامه داشته باشد تا نمک به محیط ریشه ها رانده نشود.در آبیاری قطره ای تجمع تدریجی نمک درسطح خاک باعث می شود که پس ازپایان دوره رشدوبرداشت محصول وضعیت برای رشد گیاه بعد درسال آتی مناسب نشده وجوانه زدن را بااشکال مواجه سازد.لذاباید حتی المقد ور پس ازپایان دوره رشد وقبل شروع کشت درسال بعد خاک را باانجام یک آبیاری سطحی سنگین شستشو داد.به همین دلیل ایجاب می کند که دربسیاری موارد زمین آبیاری قطره ای طوری آماده سازی شود که برای آبیاری سطحی نیزمناسب باشد.                      

 3)محدودیت حرکت آب درخاک وعدم توسعه ریشه ها 

حجم کوچک خاک خیس شده در آبیاری قطره ای درمقایسه با سایرروشهاازیک طرف مفیدوازطرف دیگر غیرمفید است. در مورد مفیدبودن آن دربخشهای قبل به تفصیل بحث شد امابرای آنکه گیاه بتواندرشدمطلوبی داشته باشد لازم است حداقلی ازحجم خاک دراختیارریشه ها قرار گیرد.درتوزیع آب درخاک وتوسعه ریشه های گیاه عوامل متعددی مانند خاک(بافت.خصوصیات نفوذ وناهمگنی آن) گیاه (جذب آب وشدت تعرق).مقدار وفاصله بین آبیاری تعداد قطره چکانهابرای هرگیاه ودبی آنها دخالت دارد که به هر علتی محیط توسعه ریشه هامحدود گردد ممکن است رشد گیاه نیز به تبع آن محدود شود.به همین دلیل توصیه می شود.طرحهای آبیاری قطره ای درمورد درختان میوه همزمان باکاشت اولیه آنها پیاده شود وحتی الامکان ازتغییرسیستم آبیاری باغات کهنه ودرختان چند ساله ومسن به سیستم قطره ای خودداری شود.زیرادرختانی                       

 

        بعنوان مثال اگرظرفیت سیستم وابعاد لوله ها ونوع قطره چکانهاهمگی بخوبی طراحی واجراشده باشند اما صافیها عمل خودراانجام ندهند.این سیستم ازکارایی لازم برخوردار نخواهد بود. 

بطور کلی روند اصلا حی سیستم های قطره ای درکشورها ی مختلف جهان درجهت تعویض قطره چکانها وجایگزینی آنهابا لوله های نوای ویاخرد آبپاشها می باشد.ذر پاره ای موارد نیزسیستمها ی آبیاری قطره ای با کلر زنی اسید شویی ویا تعویض صافیها.اصلاح شده ونیازی به تغییر کلی سیستم نیست .  

  الف – آب وهوا

آب و هواراهنگامی باید مورد توجه قرار داد که ضرورت احداث سیستم آبیاری قطرهای قبلا بطور یقین مسجل شده باشد.آبیاری قطره ای رامی توان در هرنوع آب وهوا ی خشک.نیمه خشک .نیمه مرطوب وحتی وضعیت گلخانه ای وزیر پوششهای پلاستیکی بکار برد.آبیاری قطره ای برای تمام مناطقی که درآن مقدار بارند گی کمتر ازحد لازم برای رشد مطلوب وسودآورگیاه است مناسب می باشد.این روش را می توان بخصوص درمناطقی که هر ساله دوره های خشکی طولانی بوقوع می پیوند د یاتمام ماههای سال خشک می باشد وبامقدار بارندگی کم وتوزیع آن نامناسب است.بکار گرفت .         

درمناطق خشک ونیمه خشک که بارندگی برای رشد گیاه کافی نیست.توسعه ریشه ها فقط دربخشی ازخاک که توسط قطره چکانها مرطوب می شود.صورت می گیرد.دراین مناطق تعداد محل قطره چکانهایی که آب مورد نیاز گیاه راتامین می کنند ازاهمیت زیادی برخوردار است .بنابراین گیاهان بزرگترفضای بیشتری را اشغال می کنند وباید تعداد بیشتری قطره چکان آبیاری شوند.گاهی اوقات برای مرطوب ساختن حجم زیاد خاک ممکن است 3تا5قطره چکان لازم باشد.اگر منطقه مرطوب شده خاک به اندازه کافی گسترده نباشد گیاه بخوبی استقرار نمی یابد ویک باد شدید یاطوفان می تواند گیاه راریشه کن کند.بنابراین درزمانی طراحی سیستم آبیاری قطره ای نه تنها مقدار بارندگی بلکه سرعت جهت وفراوانی وقوع بادها نیز باید درنظر گرفته شود زیرا طوفانهای شد ید بر رشد گیاه اثرات منفی خواهد داشت.علاوه بر آب وهوا که بر خصوصیات سیستم آبیاری قطره ای موثر است.آبیاری قطره ای اثرات قابل ملاحظه ای بر اقلیمم اراضی تحت آبیاری نیز دارد.        

ب- وضیت خاک وشیب زمین

بطور کلی انواع خاکهای زراعی .حتی خاکهای شور وسد یمی.به شرط آنکه آب آبیاری ازکیفیت خوبی برخوردار

نفوذ پذ یری درخاکهای خاکهای شنی بطور عمده تابع نیروی ثقل است حال آنکه درخاکهای رسی عامل اصلی تعیین کننده شکل پیاز رطوبتی خاک   نیروی کاپیلای یامویینه ای بدان معنی است که درخاکهای شنی پیاز رطوبتی بصورت عمودی وباریک ولی درخاکهای رسی بصورت نیمکره کوچک یابزرگی است که مرکز آن درزیرقطره چکان قراردارد.البته مرطوب شدن ناحیه ریشه بند رت از این الگوهاپیروی می کند.نیروهای ثقلی ومویینه ای فقط در وضعیتی عامل اصلی شکل پیاز رطوبتی خاک می باشند.که دبی قطره چکان کم یا معادل سرعت نفوذ آب درخاک باشد اما میزان نفوذپذیری نه فقط با بافت خاک تغییر می کند بلکه رطوبت خاک نیز موجب تغییر آن می گردد بطوری که افزایش رطو.بت خاک باعث کاهش نفوذ پذیری نهایی می گردد.درطراحی سیستم آبیری قطره ای فقط باید سرعت نهایی نفوذ آب درخاک درنظر گرفته شود.

مقادیرتقریبی سرعت نهایی نفوذ آب دربرخی ازخاکها بشرح زیر است .

- خاکهای شنی لوم شنی 30تا 80 میلی متر درساعت

- خاکهای لومی لوم سیلتی 15تا30 میلی متر درساعت

- خاکهای رسی لوم سیلتی رسی 5 تا 15 میلی متر درساعت

- خاکهای رسی 2تا 5 میلی متر درساعت      . 

سیستم های خردآبیاری

مقدمه

خردآبیاری

آبیاری نبضی

مه آبیاری

آبیاری موضعی

آبیاری قطره ای سطحی

آبیاری قطره ای زیر سطحی

آبیاری حبابی  

آبفشانی

آبیاری قطره ای باماشین متحرک

مقدمه

 باتو جه به انواع وتفاوتهایی که درکاربرد وتوزیع آب درروشهای خردآبیاری وجود دارد وبخصوص تغییراتی که درسالهای اخیردرآن بوجودآمده است قبل ازتشریع خصوصیات این روش به طبقه بندی آنها توجه کنیم.خرد

آبیاریهاعلی الاصول به سه گروه زیرسطحی.سطحی وهوایی(بارانی)تقسیم می شوند.درگروه زیر سطحی آب مستقیما وارد منطقه ریشه هامی شود.دراین سیستم خروج آب یامستقیما ازلوله ویاتوسط قطره چکانهاصورت می گیرد.درهردو مورد جریان آب می تواند به صورت پیوسته یا منقطع انجام شود که نوع پیوسته آن بیشتر متداول است.استفاده ازلوله های تراوا ولوله های روزنه دار نواری در آبیاری زیر سطحی بسیار معمول می باشد. مزیت لوله های زیر سطحی دراین است که از گزند عوارض فیزیکی که ممکن است درسطح زمین وجود داشته باشد مصون هستند اما چون عملیات شخم باعث از بین رفتن آنها می شود یا باید در عمق زیاد تری نصب شوند یا اینکه برای گیاهانی مورد استفاده قرارگیرند که بمد ت چند سال در یک جا استقرار دارند.برخی لوله های نواری که در زیر سطح خاک کار گذاشته شده اند پس ازانجام شخم از بین رفته ودرکشت بعد دوباره این نوارها جایگذاری می شوند.

گروه د یگر از خرد آبیاریها انواع سطحی است که در آنهاآب روی زمین ریخته می شود تابه تد ریج درمنطقه توسعهریشه ها نفوذ وآن را خیس نماید.دراین روشهانیزخروج آب یابصورت پیوسته انجام می شود ویابصورت غیرپیوسته.به سیستمهای ازآبیاری که درآنها خروج آب ازقطره چکان پیوسته می باشد روش جرعه جرعه یاجرعه ای نیز گفته می شود.0      

در خرد آبیاریها نوع بارانی خروج آب توسط خرد آبپاشها میکرو جت ویامه پاشها انجام می شود.پخش آب درمه پاشها وخردآبپاشها معمولا بطورپیوسته ودرمیکروجت بطور منقطع صورت می گیرد.دراین روش آب مستقیما روی خاک ریخته نشده بلکه درمحیط داخل پوشش گیاهی یاروی آن وکمی بالای سطح گیاه پخش می شود.بد ین ترتیب قطرات آب درسطح وسیعتری ازخاک پخش شده وبه زمین نفوذ می کند 0   

 

 

 

 

خرد آبیاری

به کلیه روشهای آبیاری اطلاق می شود که در آنها مقدارکمی آب که نیاز روزانه گیاه را تامین می نماید به ناحیه رشد ریشه ها وارد می شود.این وازه مترادف با آبیاری قطره ای نیزبکاربرده شده است.هرچند آبیاری قطره ای رامی توان نوعی خرد آبیاری دانست.خردآبیاری راآبیاری باحجم کم نیز گفته اند .

 آبیاری نبضی   

نوعی خرد آبیاری است که درآنهاوسایل خروج آب (مانند قطره چکان یا آبپاش )بطور دایم کارنمیکنند بلکه هر کدام به مد ت چند دقیقه با دپی نسبتا زیاد کار کرده وسپس متوقفمی شوند .زمان  توقف معمولا 2الی3  

برابر زمان کار قطره چکان یاآبپاش است .به این ترتیب آب امکان ذخیره شدن در خاک راپیدا میکنند .د پی

خروجی ازقطره چکانها دراین سیستم 4تا 10برابر دپی درقطره چکانهای معمولی است لذاخطر گرفتگی روزانه ها در آن کاهش می یابد.     

2)رشد بهتر گیاه وافزایش محصول

درآبیاریقطره ای نیاز آبی گیاه بطور روزانه تامین میشود

.لذا رطوبت خاک درمنطقه توسعه ریشه ها در طول دوره رشد تقریبا ثابت باقی مانده وگیاه کمتر از نوسانهای تنش آب صدمه می بیند مقایسه مقدار محصول

 

 

3) کاهش زیان وارده به گیاه دراثر شوری آب

آبیاری قطره ای دراستفاده از آب شور نسبت به سایر روشهای مرسوم آبیاری ارجع است.این امر رامی توان حداقل به سه دلیل دانست .اول اینکه درروش قطره ای فاصله آبیاریها کوتاه بوده ومنطقه توسعه ریشه ها همواره خیس نگهداشته می شود.لذا محلول خاک که ریشه ها ی گیاه آب ومواد غذایی مورد نیاز خود ازآن دریافت می دارند تقریبا درطور دوره رشد گیاه رقیق باقی مانده وغلظت نمک در آن کم است.حال آنکه درسایر روشها بدلیل زیاد بودن فاصله آبیاریها خاک درروز های قبل از آبیاری نسبتا خشک بوده ومحلول خاک ازنظر نمک غلیظ می گردد.جذ ب آب درچنین شرایطی باعث وارد شدن نمک به داخل گیاه و صدمه زدن به آن می شود.دوم اینکه در آبیاری قطره ای بر خلا ف روشهایی مانند بارانی آب مستقیماروی گیاه پاشیده نشده ویونهای کلر وسدیم موجود در آب در سطح برگ که باعث سوختگی آنها شود تجمع پیدانمی کند .سوم آنکه در آبیاری قطره ای حجم مرطوب شده خاک که اصطلاحا به آن پیاز رطوبتی گفته می شود بطرف خارج از گیاه روبه گسترش بوده ونمک نیز در جبهه رطوبت بطور مرتب ازنقطه ریزش آب ازقطره چکان به خارج از آن رانده می شود.بطوریکه اگر قطره چکان کنار گیاه ویا درجای مناسبی قرار گرفته باشد نمک ازدسترس ریشه ها دور می شود.البته عد م استقرار صحیح قطره چکان می تواند بر عکس نمک رابطرف ریشه ها رانده وباعث صدمه زدن به آن می شود.

 

4)محد ویت های فنی اقتصادی

هزینه سرمایه گذاری اوین در آبیاری قطره ای نسبت به سایر روشهای آبیاری زیاد تراست.آبیاری قطره ای را از نظرسرمایه گذاری می توان مشابه آبیاری بارانی بالو له های ثابت (set-solid)دانست.درحداقل حاضر هزینه سرمایه گذاری اولیه برای اجرای یک سیستم قطره ای درسطح بین المللی 2000تا7000دلار برای هر هکتارمی باشد که مشتمل بر وسایل تصفیه پمپ دستگاه تزریق کود ولوله هامی باشد.البته هزینه واقعی سیستم بستگی به نوع دستگاههای تصفیه آب وسایل کود وسم وتعمیدات خود کارشدن آن دارد..هزینه مورد لزوم برای احداث هر هکتار آبیاری قطره ای درایران بر اساس اطلا عات حاصله از اداره کل توسعه روشهای آبیاری تحت فشار برای سال 1367حدود تا7میلیون ریال بر آورد شده است.بطور کلی در درجه اول این سیستم بیشتر مناسب گیاهانی است که بافاصله نسبتا زیاد ازیکدیگر کشت می شوند.دردرجه دوم می توان آنها را برای گیاهان ردیفی نیز بکار برد ولی به لحاظ اقتصادی کاربرد آن برای گیاهان دیگرمانند یونجه نیز بکار گرفته شده است.تقریبا در تمام کشورها گزارش شده است که هزینه سیستمهای خرد آبپاش ولوله های نواری منفدار برای آبیاری قطره ای سبزیجات وگلخانه بمراتب گرانتر ازسیستم های کلاسیک آبیاری قطره ای بوده وتا16000دلار درهرهکتار می رسد هزینه های راهبری این سیستم درکشورهای مختلف بین 100تا 800دلار پیش بینی شده است.که تاحد زیادی بستگی به نوع سیستم نوع گیاه وشریط مدیریتی مزرعه دارد.باتوجه به این هزینه هااز آنجایی که درسیستم قطره ای همیشه خطرگرفتگی لوله ها ویا عدم توزیع یکنواخت آب وجود دارد باید درطراحی واجرای این سیستم د قت کافی بعمل آمده واین کارتوسط مهند سان خبره ومطلع صورت گیرد تا اکثر جنبه های فنی .اقتصادی در آن رعایت شود.عد م استفاده ازمواد مطلوب درساخت لوله واتصلات یکی از اشکالهایی است که زارعین درعمل باآن مواجه می باشند.مشکلا تی مانند نرک خوردگی وایجاد شکاف در لوله به دلیل عدم مقاومت لوله ها دربرابر تنشهای وارده درمحل اتصلات است که ناشی ازساخت لوله بامواد نامرغوب می باشد.طراحی واجرای سیستمهای آبیاری قطره ای توسط افراد غیرمتخصص مشکلات عد یده ای دربردارد که سرانجام به شکست سیستم منتهی می شود واین از جمله مواردی است که درهرطرح آبیاری قطره ای .هرچند کوچک.باید مراعات گردد.براساس مطالعات کمسیون بین المللی آبیاری وزهکشی که عملکرد سیستمهای آبیاری قطره ای راازنظر مشکلات گرفتگی قطره چکانها مدیریتهای مربوط به استفاده ازآب شور.درکشورهایی که زارع سیستم آبیاری قطره ای را کنار گذاشته ویا آن را کنار گذاشته ویا آن را با سیستمهای دیگر خرد آبیاری تعویض نموده است علاوه بر مساله گرفتگی قطره چکانها طراحی ضعیف سیستم بوده است.اجزا مختلف سیستم آبیاری قطره ای باید به لحاظ هید رولیگی وفنی بطور صحیح ومناسب طراحی شوند.هر گونه ضعف دریکی از این بخشها می تواند به شکست کلی سیستم منتهی شود.